Biodiversiteit in je gemeente: Vergroenen? Verkleuren!

Op 18 november vond het congres ‘Biodiversiteit in je gemeente’ plaats, georganiseerd door Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel en Collectief Natuurinclusief. Na een plenair programma, voorgezeten door Marcel Belt (Wethouder gemeente Voorburg-Leidschendam), gingen de 180 aanwezigen uiteen in verdiepingssessies. Hieronder lees je het verslag van de sessie ‘Vergroenen? Verkleuren!’, gepresenteerd door Cato van Houten (De Vlinderstichting) en Ineke Wesseling (gemeente Arnhem). 

Tijdens de verdiepingssessie 'Vergroenen? Verkleuren! Ecologisch bermbeheer in de praktijk' werd duidelijk hoe ecologisch maaibeheer niet alleen zorgt voor een kleurrijker landschap, maar ook een cruciale bijdrage levert aan biodiversiteit. Cato van Houten van De Vlinderstichting en Ineke Wesseling, stadsecoloog bij de gemeente Arnhem, namen de deelnemers mee in de theorie en praktijk van ecologisch maaibeheer. 

Bekijk hier de presentatie

De waarde en uitdagingen van kleurrijke dooradering 

Cato van Houten begon met een inleiding over het belang van een "kleurrijke dooradering" van bermen, watergangen, groenstroken en dijken. "Niet alleen groen, maar ook bloemen! Inheemse bloemen zijn levensbelangrijk voor insecten, die op hun beurt cruciaal zijn voor de rest van de voedselketen." Ze benadrukte dat ecologisch beheer verder gaat dan biodiversiteit pur sang: het kan bijdragen aan natuurlijk plaagbeheer, wateropvang en klimaatadaptatie. Het probleem? "Ecologisch maaibeheer is complex en berust op maatwerk. Veel gemeenten en aannemers hebben moeite om een startpunt te vinden of om het beheer structureel goed uit te voeren", stelt Cato van Houten. 

Kleurkeur: een keurmerk voor ecologisch maaibeheer 

De oplossing hiervoor is Kleurkeur, een keurmerk ontwikkeld door De Vlinderstichting gericht op groene en blauwe elementen. Dit keurmerk helpt aannemers en gemeenten om uniform ecologisch maaibeheer toe te passen, “en vooral hun kennis hierover te vergroten”, vertelt Cato van Houten. 

Wat houdt Kleurkeur in? 

• Praktische richtlijnen: Het keurmerk biedt duidelijke handleidingen voor gefaseerd maaien, maaien en afvoeren, en de juiste machinekeuze (bijvoorbeeld geen klepelen, omdat meer dan 80% van de insecten overlijdt bij deze methode). 

• Certificering: Aannemers en medewerkers worden getraind in ecologisch maaibeheer via cursussen van De Vlinderstichting. Personeel op uitvoerend niveau krijgt een basisopleiding, terwijl leidinggevenden en ecologen een gevorderde cursus volgen. Belangrijk is dat al het in een opdracht betrokken personeel een persoonscertificaat nodig heeft. 

• Monitoring en flexibiliteit: Gemeenten en aannemers worden verplicht om effecten van het beheer te meten en het beheerplan aan te passen op basis van de praktijk. 

Cato van Houten benadrukte dat het keurmerk niet alleen een uniform uitgangspunt biedt, maar ook zorgt voor meer draagvlak en vertrouwen tussen gemeenten en aannemers. “Een mooi voorbeeld is de gemeente Arnhem. Zij hebben al veel ervaring met ecologisch bermbeheer en hebben onze cursussen gevolgd.” 

De praktijk in Arnhem 

Ineke Wesseling gaf inzicht in hoe de gemeente Arnhem al 30 jaar ecologisch maaibeheer toepast. Ze liet zien dat gedegen beleid en een duidelijke visie essentieel zijn voor succes: “We hanteren een Groenbeleid sinds 2017 waar biodiversiteit een belangrijk item is.” In het Groenbeleid staat onder andere opgenomen dat de gemeente geen ‘gazonbeheer’ meer wil: strakke grasvelden die vroeg in het jaar en vaker worden gemaaid. Op dit moment is er al meer dan 540 hectare gras in ‘ecologisch beheer’: kruidenrijk gras waar ruimschoots kleuren en insecten in aanwezig zijn - en dat wil de gemeente steeds verder uitbreiden, met een enkele uitzondering daargelaten. 

Ecologisch maaibeheer in Arnhem: 

• Beheerkaarten en spelregels: De gemeente begon met gedetailleerde beheerkaarten en maaifrequenties, afgestemd op het type gebied. Dit bleek lastig werkbaar en daarom zijn ze overgestapt op het meegeven van (strenge) spelregels voor de groenbeheerder in kwestie. 

• Gefaseerd maaien: Bermen worden 1 tot 3 keer per jaar gemaaid, waarbij minstens 25% blijft staan. Maaien begint pas eind mei, zodat insecten en vlinders de kans krijgen om te overwinteren en uit te komen. 

• Geen chemische middelen: Arnhem heeft chemische bestrijdingsmiddelen volledig uitgebannen. 

• Monitoring: Een extern bureau monitort elke vijf jaar de ontwikkeling van de bermen. Zo kan de gemeente ingrijpen waar nodig en leren van eerdere ervaringen. 

Daarnaast benadrukt Ineke Wesseling hoe belangrijk communicatie is, zowel met aannemers als met bewoners. “Een duidelijke opdracht meegeven aan de aannemers is voor alle partijen fijn, dan zijn de verwachtingen helder”, vertelt Ineke Wesseling. Gemeente Arnhem gebruikt daarnaast sociale media, borden en andere middelen om bewoners uit te leggen waarom bermen minder strak worden gemaaid en wat het belang is van een bloemrijk landschap. 

Aanbevelingen voor andere gemeenten 

De sessie werd afgesloten met praktische tips voor gemeenten die ecologisch maaibeheer willen invoeren: 

• Begin klein: Kies kansrijke plekken en schaal op naarmate ervaring wordt opgedaan. 

• Maak gebruik van Kleurkeur: Gebruik het keurmerk in aanbestedingen en geef bedrijven de tijd om gecertificeerd te raken. 

• Monitor en evalueer: Start met een nulmeting en monitor vervolgens om het beheer bij te sturen. 

• Communiceer met bewoners: Gebruik verschillende kanalen om het belang van ecologisch beheer uit te leggen. 

Met een inspirerende video over ecologisch maaibeheer in Arnhem sloot de sessie af. De boodschap was duidelijk: ecologisch maaibeheer is haalbaar, effectief en essentieel voor biodiversiteit. Zoals Cato van Houten nog benadrukte: "Maak gebruik van de kennis die er al is en geef biodiversiteit weer kleur!"