Updates
Gemeenten cruciaal voor biodiversiteitsherstel in de bebouwde omgeving
Drukbezocht congres over rol gemeenten bij versterking biodiversiteit
Op 14 februari organiseerde Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel een congres over biodiversiteit in de bebouwde omgeving, specifiek voor gemeenten. Meer dan 200 gemeenten en andere organisaties namen deel. Centraal stond de problematiek rondom biodiversiteitsverlies in Nederland en de ambities van het Deltaplan om deze negatieve trend te keren. In de openbare ruimte heeft het Deltaplan twee belangrijke ambities: de openbare ruimte wordt ecologisch beheerd én elke nieuwe stedelijke ontwikkeling levert een toename op voor de biodiversiteit.
Na een inspirerende opening van voorzitter Louise Vet vertelde Harry Boeschoten, programmadirecteur Groene Metropool bij Staatsbosbeheer, over de stad als natuurgebied en hoe dit zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld. Hij vatte veel bestaande problematiek samen onder de ‘topografische ziekte’: mens en natuur hebben niets te maken met de topografische grenzen niet die beleidsmakers, beheerders en ontwikkelaars hanteren. Het idee is dat je de plekken waar de natuur haar gang kan gaan zoveel mogelijk met elkaar verbindt. Meer bewustzijn hierover is cruciaal. Ook benadrukte hij het belang van normering en vastgelegde afspraken wat betreft biodiversiteit in de bebouwde omgeving: dat kan vergroening een duw in de rug geven. Harry deelde ook een aantal handige tips en voorbeeldprojecten:
- Informatie over kosten van beheer van groene openbare ruimte
- Kort filmpje over de Groene metropool Staatsbosbeheer
- Animatie Groene metropool Staatsbosbeheer
Bekijk hier de presentatie van Harry Boeschoten
Floor Edixhoven, projectmedewerker bij Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel, presenteerde de resultaten van haar onderzoek naar biodiversiteit bij gemeenten. De belangrijkste bevindingen waren dat gemeenten veel ambities hebben, maar ook nog moeite hebben met het concretiseren en uitvoeren hiervan. Ook blijkt het voor gemeenten lastig om domeinen te verbinden en biodiversiteit binnen de hele organisatie op de kaart te zetten. De grote aanwezigheid van de gemeenten op het congres laat duidelijk zien dat gemeenten wel aan de slag willen gaan om deze knelpunten op te lossen. Daarvoor willen ze de handen ineenslaan met andere gemeenten en organisaties in de openbare ruimte. Ook Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel gaat gemeenten actiever ondersteunen. Zo kunnen we samen de biodiversiteit in de openbare ruimte een impuls geven.
Bekijk hier de presentatie van Floor Edixhoven
Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel wil een verbindende rol innemen tussen gemeenten en andere stakeholders in de openbare ruimte en wil ook kennis voor gemeenten samenbrengen in de Toolbox voor Biodiversiteit.
Aansluitend presenteerde Albert Vliegenthart, programmamanager van De Vlinderstichting, de Natuurladder. Dit instrument is ontwikkeld door bouwbedrijven Heijmans en Dura Vermeer en wordt momenteel doorontwikkeld met De Vlinderstichting. Het instrument is wat opzet en werking betreft vergelijkbaar met de Veiligheidsladder. Het maakt natuurvriendelijk bouwen behapbaar en laat zien hoe eenvoudige acties al grote effecten kunnen hebben.
Bekijk de presentatie van Albert Vliegenthart
Workshops over biodiversiteit in openbare ruimte
Na dit plenaire gedeelte werden er zes workshops gegeven door partners van Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel samen met een gemeente. Hieronder een korte beschrijving per workshop.
Workshop 1. Samen met burgers werken aan biodiversiteitsherstel
In de workshop gegeven door Bonny Veenstra (Gemeente Leeuwarden) en Nienke Plantinga (Stichting Steenbreek) werden verschillende vormen van burgerparticipatie uitgelicht. Hierin staat kennisdeling centraal.
Er zijn veel uitdagingen als het gaat om burgerparticipatie rondom vergroening in het stedelijk gebied. Voorbeelden hiervan zijn het bereiken van laaggeletterden, mensen die de taal niet spreken en bijvoorbeeld woningcorporaties die juist groen schrappen om te besparen. Tijdens de workshop werden diverse succesvolle voorbeelden besproken waarbij burgers samen met de gemeente optrekken om de buurt te vergroenen:
- Ontstening van tuinen
- Stimulering van groene daken en het gebruik van regentonnen
- Het opzetten van een Groencafé waar mensen ervaringen konden uitwisselen. Dit stimuleerde ook nieuwe initiatieven;
- Het opzetten van losse events, zoals het pop-up zaaifestival of het NK-tegelwippen.
Workshop 2. Biodiversiteitsambities omzetten naar realiteit
Anne Luijten (Gemeente Arnhem) en Anne Marit Popma (Bureau 7TIEN) gaven een workshop over hoe je biodiversiteitsambities kan omzetten naar concrete doelen. De veranderlogica van Bureau 7TIEN stond hierin centraal.
De gemeente Arnhem heeft een biodiversiteitsagenda opgesteld waarin de gemeente concreet heeft opgeschreven wat er moet gebeuren om biodiversiteitsverlies te beperken. Allereerst is het van belang in kaart te brengen wat de gemeente al aan biodiversiteit heeft. Veel deelnemers gaven aan dit moeilijk te vinden. Bureau 7TIEN heeft een methode ontwikkeld om ambities rondom biodiversiteit te visualiseren en te concretiseren: een veranderlogica. Wanneer doelen meetbaar zijn, is het eenvoudiger bestuurders hierin mee te nemen en hen voor dit thema te motiveren.
Hiernaast kan een kaart met de groenblauwe structuur van je gemeente helpen. Hiermee is het makkelijker om aan collega’s te laten zien hoe de samenhang is. Ook is het voor veel organisaties nog spannend om de ambities echt vast te leggen, bijvoorbeeld in een omgevingsvisie. Het is een goed idee om al tijdens het opstellen van de omgevingsvisie alle onderdelen van de organisatie te betrekken. Dan deel je betrokkenheid én verantwoordelijkheid, natuur kan immers bijdragen aan ieders doelen!
Workshop 3. Groene ruimte beter beheren voor meer biodiversiteit
Eline ten Kate (Gemeente Zwartewaterland) en Robert van Iersel (ROVA) gaven een workshop over beheermaatregelen die in de openbare ruimte de biodiversiteit kunnen stimuleren.
ROVA, een publieke dienstverlener ten behoeve van 23 gemeenten, heeft biodiversiteit opgenomen in haar doelen voor 2020 - 2025. In samenwerking met gemeenten ontwikkelt ROVA kennis en best practices voor het maaibeheer. Samen met gemeente Zwartewaterland zijn verschillende pilots opgezet om het effect van alternatieve beheermethoden op de biodiversiteit te meten.
Met behulp van groenstructuurkaarten heeft gemeente Zwartewaterland bepaald welke locaties geschikt zijn voor deze pilots. ROVA voert in deze pilots zowel het beheer als de monitoring uit, geholpen door vrijwilligers en inwoners. Communicatie is hierbij cruciaal. Daarom werd bij het projectplan ook een communicatieplan opgesteld. Inwoners worden via informatieborden en social media geïnformeerd en betrokken. Een tip van Eline en Robert: probeer hierbij ook de kosten inzichtelijk te maken. Die zullen in het begin hoger uitvallen dan gewoonlijk, maar de meerwaarde voor de biodiversiteit is het wel waard. ROVA heeft ervoor gekozen om zelf het specialistische werk te doen, en de aannemers het ‘grotere werk’ uit te laten voeren. De uitkomsten van de pilots leiden (mogelijk) tot nieuwe vormen van maaien, biodiversere bermen en aangepaste advisering in gemeentelijke maaibeleid.
Workshop 4. Werken met KPI’s voor biodiversiteitsherstel in jouw gemeente
De workshop werd gegeven door Jan de Beck (Gemeente Hoeksche Waard), Jaap Graveland (Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard), Fleur Bokma (Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel) en Judy Koppenjan (Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel). Tijdens de workshop werd ingegaan op wat KPI’s zijn en hoe KPI’s voor de openbare ruimte gemeenten kunnen helpen.
Een kritische prestatie-indicator (KPI) is een indicator die gebruikt wordt om de prestatie van een grondgebruiker ten opzichte van specifieke doelen te meten. Er worden geen directe trends in biodiversiteit gemeten: je stuurt namelijk niet op het aantal dieren of planten op iemands land, maar op meetbare prestaties voor het creëren van een gunstige leefomgeving voor de dieren of planten in kwestie. KPI’s kunnen bijdragen aan het integraal werken richting gestelde doelen. Aan de hand van literatuur en expert opinions is een concept-set KPI’s opgesteld voor de openbare ruimte.
Momenteel wordt de werkbaarheid van KPI’s getest in pilots door Royal Haskoning DHV, Gemeente Hoeksche Waard, Gemeente Delft en aannemersbedrijf M.J. Smits B.V. en Rijkswaterstaat. Deze pilots moeten zorgen voor aangescherpte definities van de KPI's, nader gedefinieerde rekenregels, beschrijvingen van ontbrekende en aanwezige data en analyses van bruikbaarheid voor verschillende typen organisaties en omgevingen. Dit resulteert in een set werkbare KPI's waarmee gemeenten en andere betrokken organisaties inzicht krijgen in hun prestaties voor biodiversiteit in de openbare ruimte door de tijd heen. De consensus is dat er op biodiversiteit beweging moet komen. Kritische prestatie-indicatoren stellen gemeenten in staat om kort-cyclisch in beweging te komen voor biodiversiteitsherstel.
Workshop 5. Klimaatadaptatie met natuur tussen stad en platteland
Deze workshop werd gegeven door Ellen Kelder (Gemeente Dordrecht), Heidi van Woudenberg (GreenSteps Duurzame Innovatie) en Margot Huurdeman (Ministerie van LNV). In de workshop werd de praktische werkwijze voor klimaatadaptatie met natuur toegelicht.
Hoe kunnen natuurlijke oplossingen in en rondom de stad bijdragen aan de klimaatbestendigheid van de stad? Om dit inzichtelijk te maken heeft GreenSteps Innovation voor het Ministerie van LNV een praktische werkwijze ontwikkeld en deze getest bij een project in Dordrecht. In de werkwijze staat triple green centraal: economische vitaliteit, klimaat en biodiversiteit en gezondheid en leefbaarheid. Dordrecht ligt op een unieke locatie tussen grote rivieren, nabij de Biesbosch. Waterveiligheid is dus een belangrijk thema, maar óók een thema dat goed kan worden gecombineerd met andere opgaves. Dwars door Dordrecht liep een bestaande groene zone met diverse functies, maar die functies waren niet verbonden: er waren diverse barrières in deze zone (sportparken, snelwegen).
Met behulp van de werkwijze is een esthetisch aantrekkelijke en biodiverse zone ontwikkeld, waarin ruimte is voor recreatie, natuur, sport, waterberging, waterzuivering en wonen. Door diverse wijken te betrekken in het ontwerp is ook een boost gegeven aan participatie en inclusiviteit van inwoners. Op de lange termijn is hiermee ook bespaard op (sociale) kosten en zijn ook directe inkomsten gecreëerd door o.a. de waardestijging van vastgoed. In de presentatie zijn enkele prachtige visualisaties van het ontwerp van deze zone opgenomen.
Workshop 6. Biodiversiteit integreren in de stedelijke ontwikkeling
De workshop werd gegeven door Carl den Ouden (Gemeente Vlaardingen), Steven Kamerling (NL Greenlabel) en Ewoud de Boer (Heijmans). In de workshop stond de koppeling en borging van biodiversiteit bij projectontwikkeling centraal.
Bij nieuwbouwwijken is groen (bijna) altijd een sluitpost op de begroting: de waarde van natuur wordt niet erkend. In Vlaardingen hebben Heijmans, NL Greenlabel en de gemeente het anders aangepakt en met een integraal proces biodiversiteit wél meegenomen in de planvorming rond een nieuwe woonwijk in een gebied omsloten door wegen en de haven.
De certificering van NL Greenlabel helpt bij zo’n proces. Het geeft inzicht in wat er bij een project nodig is en kan worden gedaan voor biodiversiteit. Gebieden, terreinen, tuinen, maar ook producten en materialen worden beoordeeld op basis van hun waarde voor mens en natuur. Het werkt hetzelfde als bijvoorbeeld de energielabels van huizen. Heijmans streeft ernaar om bij elk project gebiedslabel A of B te halen.
Hoewel er vaak kennisleemtes zijn bij de start van een ontwikkelproces, worden die vanzelf ingevuld door dingen gewoon te proberen. Biodiversiteit meenemen in een project maakt het niet per se duurder of moeilijker, het vereist alleen een andere manier van denken. Een label maakt het ook eenvoudiger om de waarde en het belang van biodiversiteit en duurzaamheid in een project richting collega’s inzichtelijk te maken.
Meer weten?
Meer weten over het congres of over wat gemeenten kunnen betekenen voor biodiversiteitsherstel? Neem dan contact met ons op via info@samenvoorbiodiversiteit.nl.
