Community of Practice Landschapselementen: van pacht tot landschapsbeheer

Fotocredits: Freepik

Op dinsdag 25 maart vond de bijeenkomst van de Community of Practice (CoP) Landschapselementen en Rijkuitvoeringsorganisaties (RUO’s) plaats bij Kasteel Groeneveld in Baarn. Deze inspirerende middag stond in het teken van kennisdeling en samenwerking om een toekomstbestendig landschap te realiseren. Belangrijke thema’s zoals pachtwetgeving, juridische bescherming van landschapselementen, de belevingswaarde en het behoud van elementen vanuit historie kwamen uitgebreid aan bod.

Pacht en natuurbeheer

De bijeenkomst werd afgetrapt door Ritsaart Bakhuizen van Staatsbosbeheer, met een presentatie over pacht en de aankomende pachtwetwijziging. Staatsbosbeheer verpacht ongeveer 40.000 hectare natuurgrond aan zo’n drieduizend boeren. Het beheer van deze gebieden vereist een nauwe samenwerking met agrariërs, die via verschillende pachtvormen betrokken worden bij het natuurbeheer. De huidige pachtwetgeving sluit echter niet meer aan bij de maatschappelijke wensen en uitdagingen, zoals de vlucht naar meer geliberaliseerde pacht, de afname van het areaal reguliere pacht, de hoge pachtprijzen en beheervoorwaarden die soms belemmerend werken voor het halen van natuurdoelen. Een wetswijziging is daarom in de maak, die naar verwachting eind 2025 naar de Kamer gaat. In de discussie werd onder meer gesproken over hoe langjarige beheercontracten voor landschapselementen zich verhouden tot pacht.

Bekijk hier de presentatie van Ritsaart Bakhuizen

Planologische uitdagingen: hoe beschermen we nieuwe landschapselementen?

Na de plenaire sessie volgden twee deelsessies, waarbij in de eerste sessie Martin Woestenburg (ROM3D) inging op de juridische instrumenten en planologische belemmeringen bij de aanleg van nieuwe landschapselementen. Hij lichtte toe dat nieuwe landschapselementen planologische belemmeringen kunnen hebben, wat betekent dat boeren risico's lopen als ze deze aanleggen, en dat ze deze elementen niet zomaar kunnen aanpassen of verwijderen. Bovendien hebben landschapselementen een langdurige invloed op de bedrijfsvoering. Tegelijkertijd spelen boeren een cruciale rol in het realiseren van de doelstelling om 10% van het landelijk gebied te voorzien van groenblauwe dooradering. De centrale vraag was dan ook: hoe kunnen zoveel mogelijk boeren worden gemotiveerd om vrijwillig deel te nemen aan de aanleg en het beheer van landschapselementen? Tijdens de sessie werd besproken dat financiële vergoedingen en soepelere regelgeving hierin een sleutelrol kunnen spelen. Daarnaast besprak Martin de impact van de Omgevingswet, die op 1 januari 2024 in werking is getreden. Deze wet biedt een nieuw juridisch kader en vereenvoudigt de regelgeving rondom de leefomgeving, wat mogelijk kansen biedt voor het stimuleren van landschapsbeheer. De sessie eindigde met een discussie over hoe beleidsmakers, overheden en agrariërs samen kunnen werken om landschapselementen aantrekkelijker en haalbaarder te maken voor boeren.

Bekijk hier de presentatie van Martin Woestenburg

Het landschap beleven: een nieuwe benadering van landschapsonderhoud

Edwin Raap van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gaf een sessie over de bescherming van aangelegde landschapselementen. Hij benadrukte daarbij de erfgoedwaarde van zulke elementen en dat we de mens in het landschap niet moeten vergeten. Immers is: “Landschap is een gebied, zoals door mensen waargenomen, waarvan het karakter bepaald wordt door de actie en interactie van natuurlijke en menselijke factoren” (Raad van Europa). De elementen, patronen en gebruiken die belangrijk zijn voor een gebied dragen ook bij aan een betere beleving en identiteit. Schakel daarom ook bewoners in bij het aanleggen en beheren van landschapselementen, boeren kunnen dit niet alleen.

Bekijk hier de presentatie van Edwin Raap

Leon Pors van Landschap Erfgoed Utrecht sloot bij het laatste sentiment goed aan met een presentatie over ‘Meet je Landschap’, waarbij vrijwilligers actief bijdragen aan het in kaart brengen van landschapselementen. Het doel van het meetnet is de staat van het landschap voortdurend te monitoren en elke 5 jaar te kunnen updaten. Utrecht is de enige provincie die het agrarisch landschap met vrijwilligers in kaart brengt, inclusief vitaliteit en soortensamenstelling van elementen. Deze aanpak maakt de informatie aantrekkelijker voor provincies en helpt vrijwilligers gedetailleerde gegevens van boeren te verzamelen en hen te inspireren met landschapsverhalen.

De bijeenkomst maakte duidelijk dat samenwerking essentieel is om de doelen voor groenblauwe dooradering te realiseren. Door kennisuitwisseling en samenwerking tussen provincies, gemeenten, RUO's, agrariërs. en bewoners kunnen concrete stappen worden gezet richting geen duurzaam en veerkrachtig landschap.