Aan de slag met Basiskwaliteit Natuur - Terugblik bijeenkomst 29 mei

Op woensdagmiddag 29 mei 2024 organiseerden Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel en het Ministerie van LNV de bijeenkomst 'Aan de slag met Basiskwaliteit Natuur'. Ruim 200 deelnemers kwamen samen in het Akoesticum in Ede om kennis én praktijkervaringen te delen over Basiskwaliteit Natuur. De middag begon plenair met interessante verhalen vanuit, en vragen aan het Ministerie van LNV, Vogelbescherming Nederland, Naturalis en het Deltaplan. 

Opening 

Ronald Hiel, directeur Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel en dagvoorzitter, en Franc van der Steen, Ministerie van LNV, openden de bijeenkomst ‘Aan de slag met Basiskwaliteit Natuur’. In de zaal zaten ambtenaren, experts en vele andere belanghebbenden vanuit heel Nederland die niet alleen iets wilden leren over Basiskwaliteit Natuur – maar er ook werk van maken.  

Franc van der Steen, Ministerie van LNV, liet de dag openen door een zingende merel te laten horen. “Daar word ik vrolijk van. Je wil niet dat dit geluid een geluid van het verleden wordt. En zo zit dat ook met Basiskwaliteit Natuur, je wil dat deze natuur blijft.” Hij benadrukte de urgentie van BKN vanwege de afname van algemene soorten: “Als mens zijn wij verbonden met de natuur en afhankelijk van de natuur. Als wij onze natuur verbeteren levert dit ook weer ecosysteemdiensten voor ons op. Denk aan waterberging, een goede bodemkwaliteit en luchtkwaliteit."

De minister wil Basiskwaliteit Natuur in het hele land realiseren juist omdat dit de basis is van een gezonde leefomgeving voor mens, plant en dier. Door het realiseren van een Basiskwaliteit Natuur in het landelijk en stedelijk gebied, neem je ook de drukfactoren op de natuurgebieden weg. Basiskwaliteit Natuur geldt dus voor heel Nederland. We kunnen nu aan de slag door te doen, leren en beter doen. Franc van der Steen bedankte ook de ‘founding fathers’, de initiators van Basiskwaliteit Natuur, te weten Robert Kwak en Anton Stortelder.  

Vogelbescherming Nederland en Naturalis aan het woord 

Harry Meesters van Vogelbescherming Nederland en Koos Biesmeijer van Naturalis spraken over de noodzaak van Basiskwaliteit Natuur. Beiden zijn ook auteur van het kennisdocument Basiskwaliteit Natuur. Harry Meesters vertelt hoe het begrip Basiskwaliteit Natuur met een artikel van de Vogelbescherming in de Levende Natuur een vogelvlucht nam. Maar eigenlijk is het begrip Basiskwaliteit Natuur niets nieuws. In 1995 kwam de Raad van Natuur al met de oproep voor een minimumniveau voor algemene natuurkwaliteit.

Toen al werd gerealiseerd dat onze natuurkwaliteit onder het basisniveau was weggezakt en dat algemene soorten aan het afnemen waren. “Een realisatie die ik sinds kort heb is dat we midden in de afname zitten. Het is niet langer vijf voor twaalf, maar al vijf over twaalf”, vertelt Harry Meesters. Volgens hem kan het niet langer dat er niet eens meer een basiskwaliteit van bodem, lucht en water is. De nieuwe regering leidt aan natuuramnesie. Dat betekent dat we vergeten welke soorten eigenlijk heel normaal zouden moeten zijn om tegen te komen, omdat deze soorten er dus nu al niet meer zijn. Harry Meesters: “Er móét bewustzijn komen.”

Koos Biesmeijer begon zijn presentatie door de zaal aan te spreken: “Als Harry zegt we gaan aan de slag, dan doelt hij ook op jullie allemaal. Net zoals de mens kan de natuur ook armoede ervaren. Wij lossen dat op door nestkastjes op te hangen en bij te voeren, maar dat is niet genoeg. We zitten met natuurarmoede, dat is erg voor de natuur én voor ons, het gaat iedereen aan.” Volgens Koos Biesmeijer is Basiskwaliteit Natuur de bestrijding van deze natuurarmoede: "Dit kan je doen door de condities (abiotiek, inrichting en beheer) te verbeteren, waardoor soorten terugkomen in het landschap, of nieuwe soorten zich vestigen.”

Hij vertelt dat we niet moeten blijven hangen in nostalgie - het landschap van vroeger -, “dat is met klimaatverandering een zinloos doel”, maar dat we kansen moeten gaan creëren voor biodiversiteit door op de condities te sturen. Condities zijn maakbaar en biodiversiteit is onvoorspelbaar. Maar dat is volgens Koos Biesmeijer juist het leuke van biodiversiteit. “Als biodiversiteit voorspelbaar was zou ik iets anders gaan doen”, grapt hij. “Basiskwaliteit Natuur overal – ik weet zeker dat het gaat lukken, alleen nog niet wanneer”, laat Koos Biesmeijer weten tijdens zijn presentatie. "Maar er zijn al heel veel partijen (ook aanwezig in de zaal) die al aan de slag zijn gegaan en heel goed bezig zijn. Hier kunnen we van leren, en verbeteren."

In gesprek met de experts 

Floor Edixhoven, projectleider Basiskwaliteit Natuur van Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel, stelt enkele kritische vragen aan de experts. Daarna worden er ook vragen vanuit de zaal gesteld.  

Basiskwaliteit Natuur is eigenlijk niets nieuws, gezien het al in 1995 door de Raad van Natuur werd geïntroduceerd. Wat is er volgens jullie verandert dat we dit wel gaan doorzetten en een Basiskwaliteit Natuur gaan realiseren? 

Harry Meesters: "De tijd is anders dan in 1995. Natuur is niet meer alleen een onderwerp van natuurorganisaties, maar wordt gedragen door een veel breder scala aan organisaties. Denk aan gemeenten en waterschappen, maar ook inwoners en boeren. We wachten niet meer op beleid en politiek, maar gaan gewoon met zijn allen aan de slag."

Is het wel realistisch om soorten terug te willen brengen waarvan we zien dat ze nu al heel erg achteruit zijn gegaan? Houden we daarmee niet te veel vast aan een situatie uit het verleden? 

Harry Meesters: "Natuurlijk zouden we willen dat de soorten waarmee het nu slecht gaat weer terugkomen. Maar we moeten ook flexibel zijn. Met klimaatverandering zullen er ook andere soorten ‘normaal’ worden in Nederland. We moeten dus niet te veel willen vasthouden aan het beeld en de soorten van vroeger. Maar wel zoveel mogelijk sturen op condities die ervoor zorgen dat de soorten er in ieder geval weer voor kunnen komen."

Weten we al hoe de condities er precies uit moeten zien om te voldoen aan Basiskwaliteit Natuur? 

Koos Biesmeijer: "We weten al heel veel, kijk maar naar het kennisnetwerk van OBN. Hier zitten allerlei deskundigen en experts in die hebben uitgezocht welke condities bij welke landschapstypen horen. Natuurlijk gaan we nog verder met het ontwikkelen van de kennis over Basiskwaliteit Natuur, maar er is al meer dan genoeg om aan de slag te gaan."

In het kennisdocument Basiskwaliteit Natuur staat een methodiek beschreven hoe je Basiskwaliteit Natuur kunt realiseren. Maar er zijn ook al partijen met hun eigen methodiek aan de slag gegaan. Is het de bedoeling dat er uiteindelijk één methodiek komt? 

Harry Meesters: "Ja, het zou goed zijn als er uniformiteit in de methodieken komt. Zoals bij de Kaderrichtlijn Water waar goede overeenstemming is over wat een goede kwaliteit is." Koos Biesmeijer: "Er is geen ‘one-size-fits-all’. Voor sommige plekken zal BKN er anders uit zien dan op andere plekken. Maar de grote lijnen zullen hetzelfde zijn. Dan hoef je alleen gebiedsgericht nog bij te sturen."

We hebben het nu vooral gehad over (lokale) overheden die een rol spelen. Maar hoe zien jullie de rol van agrariërs?  

Koos Biesmeijer: "Agrariërs zijn juist heel belangrijk. Zeker in het landelijk gebied zijn dit natuurlijk de mensen die een rol kunnen spelen om samen met gemeenten en waterschappen aan BKN te werken. Uiteindelijk zul je met BKN ook zorgen voor je bodemkwaliteit. Dit is voor hen ook cruciaal."

Vragen uit het publiek: 

Heeft Basiskwaliteit Natuur de potentie om de enorme regeldruk te gaan verminderen?  

Koos Biesmeijer: "Er zijn allerlei partijen die aan de slag willen, maar tegen dit soort problemen aanlopen. Basiskwaliteit Natuur is niets nieuws, maar verbindt en is juist inspirerend. Als je aan Basiskwaliteit Natuur werkt, werk je ook aan doelen voor bodemkwaliteit." 

Harry Meesters: "De vraag is of BKN ook beleid wordt. Als je het oplegt dan wordt het een ‘moetje’, terwijl je juist ziet dat er al veel partijen aan de slag zijn omdat ze de meerwaarde van BKN zien. Er zijn al zoveel goede voorbeelden die juist beloond moeten worden."  

Hoe spreek je bestuurders aan die wellicht wat sceptisch zijn? 

Koos Biesmeijer: "Het mooie van BKN is dat iedereen er affiniteit mee heeft omdat het over algemene soorten gaat die de meeste mensen nog kennen. Denk aan de merel en de egel. Daarnaast gaat het om sturen op condities die voor een gezonde leefomgeving zorgen. Dat wil als het goed is iedereen."

Handelingsperspectief: BKN in de praktijk 

Gabriëlle van Dinteren, secretaris programmatische aanpak BKN bij het Ministerie van LNV, besprak tijdens haar presentatie hoe je nou echt aan de slag kunt met BKN en de rol van LNV. "We zagen dat Basiskwaliteit Natuur door steeds meer partijen wordt omarmd. Daar zijn we heel natuurlijk heel blij mee. Maar we zagen ook dat er hierdoor veel verschillende initiatieven en interpretaties van het concept BKN ontstonden. Daarin hebben wij de regie genomen om dit meer bij elkaar te gaan brengen en te ondersteunen. We doen twee dingen: beleid en faciliteren. Zo laten we kennis ontwikkelen om in kaart te brengen wat precies het niveau van Basiskwaliteit Natuur inhoudt. Daarnaast proberen we gereedschappen te bieden over hoe je met BKN aan de slag kan. Bovendien proberen we veel uit en leren daarvan, van onszelf en van anderen.”

Ze wijst de zaal op de beschikbare hulpmiddelen zoals het Kennisdocument Basiskwaliteit Natuur: “Het is de eerste samenvatting van de kennis die er nu is.” Deze staat in de Toolbox voor Basiskwaliteit Natuur, waar nog veel meer informatie te vinden is inclusief een vier-stappenplan om naar BKN toe te werken. Daarnaast is er ook een helpdesk Basiskwaliteit Natuur, waar je vragen kan helpen aan experts van Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel, Vogelbescherming Nederland en Naturalis. Er is nog veel werk in uitvoering, maar er is ook al heel veel. Daarnaast zal er door worden gewerkt aan de kennisontwikkeling en de ontwikkeling van instrumenten door een consortium van partijen zoals Naturalis, Deltaplan, SoortenNL en de Vogelbescherming. Maar ook waterschappen, gemeenten en provincies zullen hier een rol in krijgen.

Overleg en samenwerking tussen partijen is namelijk de sleutel om BKN in Nederland voor elkaar te krijgen. Gabriëlle van Dinteren: “Uiteindelijk houdt natuur zich niet aan grenzen, dus heb je ook je buurman nodig”. Daarom wil LNV ook partijen ondersteunen die samen een community of practice willen gaan vormen. Daarnaast zijn ze aan het kijken om in elke provincie te starten of aan te sluiten bij een pilot over BKN. Ondertussen is er ook een Signal groep waar goede voorbeelden en updates over BKN worden gedeeld. Hiervoor kunnen geïnteresseerden contact opnemen met Gabrielle van Dinteren van LNV.  

Tip: Ook kunt u contact opnemen met het Ministerie van LNV om deel te nemen aan een community of practices.  

Workshops 

Na de plenaire opening ging de groep aanwezigen uiteen om deel te nemen aan verschillende workshops. Via onderstaande links lees je meer over deze verschillende deelsessies. 

Workshop 1: Provincie Overijssel – Direct aan de slag met Basiskwaliteit Natuur aan de hand van de Overijsselse methodiek 

Workshop 2: Gemeente Ede – Stap voor stap naar BKN: Welke stappen zet(te) de gemeente Ede? 

Workshop 3: WUR/Naturalis - Basiskwaliteit Natuur: Keuzes & Dilemma’s 

Workshop 4: Bouwbedrijf Heijmans – Een gezonde bodem, de basis voor natuurkwaliteit: Hoe draagt jouw organisatie hieraan bij? 

Workshop 5: Unie van Waterschappen – Wat kunnen de waterschappen betekenen voor BKN? 

Workshop 6: Gemeente Rotterdam – Hoe werkt Rotterdam aan BKN? Toolkit natuurinclusief Rotterdam 

Workshop 7: Provincie Drenthe – BKN: van concept en instrumentarium naar uitvoering, hoe doen we dat? 

Workshop 8: Vrijwilligers en Gemeenten Goirle, Oisterwijk en Hilvarenbeek - De vrijwilliger kan alles. Blik achter de schermen in drie Brabantse gemeenten.

Afsluiting 

De dag werd afgesloten met een interactieve sessie via Mentimeter. De deelnemers deelden hun opgedane kennis, inspiratie en inzichten. Ronald Hiel benadrukte de positieve resultaten maar erkende dat er nog werk aan de winkel is om BKN te realiseren. Desondanks was de bijeenkomst een succesvolle stap in het bevorderen van Basiskwaliteit Natuur door samenwerking, kennisdeling en praktische handvatten. Wilt u dit plenaire deel van de bijeenkomst terugkijken? Bekijk dan hier de videoregistratie.