Basiskwaliteit Natuur: waar staan we nu?

De biodiversiteit in Nederland neemt af, waaronder ook veel algemene soorten. Deze afname is waarneembaar zowel binnen als buiten natuurgebieden¹. Dit is zorgwekkend, omdat biodiversiteit zorgt voor schoon water, een vruchtbare grond en voedsel. Daarom is Basiskwaliteit Natuur (BKN) bedacht door Robert Kwak. In 2015 is de uitwerking van BKN gestart. BKN zorgt ervoor dat we niet wachten totdat algemene soorten (bijna) uitgestorven zijn, maar nu ervoor zorgen dat algemene soorten blijven bestaan. De gebiedsprocessen die in de komende jaren zullen starten, bieden de uitgelezen kans om biodiversiteitsherstel daarin mee te nemen. De werkgroep Gebiedsgerichte samenwerking van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel heeft aangegeven dat er voor de gebiedsprocessen behoefte is aan een inhoudelijke handreiking die de maatregelen weergeeft die in een bepaald gebied genomen kunnen worden. Kan BKN als kader dienen voor deze inhoudelijke handreiking? Dit heb ik uitgezocht tijdens mijn stage bij het Deltaplan Biodiversiteitsherstel.

Wat is Basiskwaliteit Natuur?

BKN is een indicator voor de omgevingskwaliteit. Het is een manier om de gehele omgeving, dus alle condities die nodig zijn voor een soort, op orde te krijgen. BKN  stuurt dus niet op één los landschapselement of één nestkast. Door te monitoren en te sturen op condities wordt de aanwezigheid van algemene soorten in een gebied gestimuleerd. Op deze manier kunnen algemene soorten algemeen blijven, of worden, in het landschapstype of de provincie waar ze voor zouden moeten kunnen komen.

Basiskwaliteit vóór of ván Natuur

Basiskwaliteit voor Natuur is de set van omgevingscondities: de omstandigheden in het landschap. Als de Basiskwaliteit voor Natuur op orde is, wordt aan deze omgevingscondities voldaan. Ze bepalen[4] of soorten ergens wel of niet kunnen voorkomen. De algemene soorten die voor kunnen komen vormen de Basiskwaliteit van Natuur. Wanneer de Basiskwaliteit van Natuur op orde is, komen die algemene soorten ook daadwerkelijk voor.

Algemene soorten als toets voor omgevingskwaliteit

De monitoring van algemene soorten kan je snel naar de omgevingsconditie leiden die misschien niet op orde is. Want als een soort afwezig is maar wel op de algemene soortenlijst staat, kan nagegaan worden of wel voldaan wordt aan de omgevingscondities voor die soort. Verder kan de aan- of afwezigheid van soorten gebruikt worden om te toetsen of de maatregelen effect hebben. Het idee is dus niet om de aan- of afwezigheid van algemene soorten in een gebied te gebruiken om beloond of afgerekend te worden.

Veel verschillende ontwikkelingen

Er gebeurt veel omtrent BKN: er verschijnen allerlei rapporten, pilots, presentaties en symposia. Het concept is echter nog niet volledig uitgewerkt. Er zijn momenteel meerdere uitwerkingen van het concept BKN. De twee partijen die een algemene soortenlijst en opzet voor de omgevingscondities hebben gemaakt, zijn Naturalis[5]^,[6] en SoortenNL[7]. De inhoud van de rapporten met algemene soortenlijsten verschillen: de uitwerking van BKN door beide partijen gebeurde tot nu toe parallel. Zowel Naturalis als SoortenNL geeft aan dat ze deze uitwerkingen meer op één lijn willen krijgen. Hoe dit gaat gebeuren, is nog onduidelijk.

Het gevaar van het hebben van verschillende uitwerkingen van BKN wordt ook benadrukt door Robert Kwak: “Eén van de vervelendste dingen die kan gebeuren is dat je straks allemaal net iets verschillende signalen naar de buitenwereld krijgt over hoe je dat allemaal wil gaan doen.”

Bevindingen interviews

Voor mijn onderzoek heb ik twintig verschillende partijen geïnterviewd, waaronder verschillende soortenorganisaties, provincies, waterschap, boerenorganisaties en het Rijk[8]. Gebiedsprocessen hebben, naast inhoudelijke gebiedsplannen maken, ook als doel om tot gezamenlijk draagvlak voor maatregelen te komen. Maar is dat er voor BKN? Zijn partijen enthousiast over het concept, of heerst er nog onzekerheid?

Enthousiasme over BKN

BKN wordt als concept door veel mensen positief benaderd: achttien van de twintig personen die zijn geïnterviewd zijn enthousiast over BKN. Deze verhoudingen zijn wel iets vertekend. Veel van de respondenten zijn zelf betrokken bij de ontwikkeling van BKN.

Definitie

Alhoewel er veel enthousiasme is, zegt een aantal respondenten nog niet precies te weten wat BKN is of heeft er zelfs nog nooit van gehoord. Het enthousiasme ontstaat in die gevallen nadat ik het concept volledig heb uitgelegd of doordat de term gelijk aanspreekt. BKN is dus nog geen algemeen bekende term. Dit lijkt logisch, want het is een nieuw concept en de uitwerking is in volle gang. Provincie Noord-Holland geeft aan dat het soms niet te volgen is wat er allemaal gebeurt, maar dat de term BKN wel leeft. Er wordt in dit interview verteld: “Ik weet dat het in de Agenda Natuurinclusief is geschreven en wie ermee bezig zijn. Maar het is af en toe ook wel een black box. Van wat is het nou, wat gaan we ermee doen, wat moeten we en wat willen we.”

Dat er nog onduidelijkheid heerst over het concept, beamen meerdere personen. Als ik vraag aan LandschappenNL wat BKN precies inhoudt, geven ze aan dat dat gelijk de moeilijkste vraag is. En ZLTO benoemt dat ze nog zoekende zijn naar wat het precies inhoudt en wat men ermee wil.

Advies: de toekomst van BKN

Zoals gezegd: voor de gebiedsprocessen is behoefte aan een inhoudelijke handreiking met maatregelen die in een bepaald gebied genomen kunnen worden. Daarvoor lijkt BKN tot op heden zeer geschikt voor: het heeft een duidelijk doel en, als het concept meer uitgewerkt is, zal het naar alle waarschijnlijkheid makkelijk in gebruik zijn op relatief lokale schaal. Maar er zijn wel stappen die gezet moeten worden voordat het daadwerkelijk gebruikt kan worden. De uitwerking van BKN zit nu namelijk nog in de conceptuele fase (Figuur 1). Voordat BKN gebruikt kan worden in gebiedsprocessen, moet het concept nog praktisch worden uitgewerkt en voldoende draagvlak vinden. Mijn advies is dan ook voornamelijk gericht op de conceptuele uitwerking.. Verder worden voor de praktische uitwerking en het gereed maken voor een gebiedsproces meerdere, korte adviezen gegeven in mijn stageverslag.

Figuur 1: De fasen die doorlopen moeten worden om BKN te gebruiken in gebiedsprocessen.

Fase: Conceptuele uitwerking

In Figuur 2 is een schema te zien waarin stappen worden weergegeven om van de huidige situatie naar de toekomstige situatie te gaan. De huidige situatie is dat er verschillende uitwerkingen van BKN zijn, het soms onduidelijk is wie wat uitvoert en sommige partijen liever eerder meegenomen hadden willen worden in de uitwerking. Ik adviseer om met vijf stappen naar een situatie te gaan waarin BKN een duidelijk en concreet concept is, er samenwerking tussen partijen is, eenduidigheid zit in het concept en draagvlak is voor BKN. Ik beschrijf deze vijf stappen hieronder:

1. Regie

Door een partij aan te wijzen die de regie op BKN neemt, zal meer duidelijkheid komen in wie wat uitvoert. Verder zal het parallelle sporen voorkomen of verhelpen. Mijn advies is om een onafhankelijke partij hiervoor aan te stellen.

2. Breng actief betrokkenen bij de uitwerking van BKN bij elkaar

Het op één lijn brengen van de uitwerking en het gebruik van BKN kan versneld worden door een dag te organiseren met partijen die actief betrokken zijn bij de uitwerking. Op die manier kunnen het jargon, definities en wat we zien als BKN op elkaar afgestemd worden. Er is namelijk behoefte aan een eenduidig, concreet concept. Als het concept wazig wordt, bestaat de kans dat alle initiatieven worden benoemd als zijnde BKN. Het afstemmen van jargon kan hiervoor waken.  

3. Werk BKN verder uit

Na deze dag moet BKN verder uitgewerkt worden. Op deze manier ontstaat er één concreet en duidelijk plan voor BKN.

4. Bespreking en discussie met andere partijen

Wanneer er een concreet, duidelijk plan voor BKN is, zal dit gecommuniceerd moeten worden met het grotere publiek. Mijn advies is om met partijen in gesprek te gaan over wat zij als BKN zien. Tijdens die gesprekken is BKN dus niet een vaststaand iets; er is alleen een duidelijk, goed onderbouwd plan. De exacte definitie zal tijdens die gesprekken vastgesteld worden. Op deze manier wordt partijen niet ‘uit het niets’ een concept opgelegd, maar kunnen ze meedenken en deel zijn van de ontwikkeling. 

5. Vaststellen concept

Na de bespreking en discussie met andere partijen, wordt BKN definitief vastgelegd.

Figuur 2: Stappenplan voor de verdere conceptuele uitwerking van BKN.

Kortom, BKN biedt mijns inziens kansen voor behoud en herstel van de algemene soorten. Partijen die hieraan werken zijn misschien verschillend en verschillen op het moment nog van meningen over BKN, maar hebben hetzelfde doel voor ogen. Dit is de uitgelezen kans om gezamenlijk te bespreken hoe natuur eruit kan zien en hoe partijen samen kunnen werken om dit doel te bereiken.

Meer weten?

Neem dan contact op met Fleur Bokma via info@samenvoorbiodiversiteit.nl. Of bekijk de beleidsscan voor Basiskwaliteit Natuur, ontwikkeld door adviesbureau Wing.

Ga naar de 'Beleidsscan Basiskwaliteit Natuur'.